Romatizmal Hastalıklar

Romatizmal hastalıklar, sakatlık nedeni olarak ikinci sırayı almaktadır. Eklem hastalıkları her yıl milyonlarca iş günü kaybına, tedaviler için büyük miktarlarda para sarfına, hastada ve yakınlarında psikososyal uyum bozukluğuna yol açmaktadır.
Eklem hastalıklarının birçok farklı şekilleri mevcut olup, maalesef, çok azında bilinen bir neden vardır. Eklem hastalıkları birçok şekilde sınıflandırılabilir. Bu grupların içinde en çok sakat bırakan grup, iltihabi romatizmal hastalıklar olup, temsilen üç önemli hastalıktan söz edilebilir:
1-Romatoid artrit
2-Juvenil romatoid artrit
3-Ankilozan spondilit

Romatoid artrit nedir?
Romatoid artrit, sebebi belli olmayan, müzmin, yaygın eklem belirti ve bulgular gösteren, özellikle küçük eklemleri tutan ve şekil bozukluklara neden olan bir hastalıktır.

Kimlerde ortaya çıkar ve hastalığın sebebi nedir?
Dünyanın tüm ırklarında rastlanan bu hastalık, her yaş grubunda görüldüğü gibi en çok 30-50 yaş arasında ve daha çok kadınlarda ortaya çıkar. Yapılan birçok araştırmalara rağmen, bu hastalığın sebebi bugün için hala bilinmemektedir. Ancak birden fazla mekanizmanın rol oynadığı, araştırmacılar tarafından kabul görmüştür. Stres, virüsler, bakteriler, genetik yapı, vücudun bağışıklık sistemi ve bilemediğimiz bir çok faktör, bu hastalığın tetiğini çekebilir. Sonuçta sinoviya denilen eklem zarında meydana gelen iltihap nedeniyle birçok eklem tutulur.

Belirti ve bulguları nelerdir?
En sık görülen belirtileri, aylarca süren, başta el eklemleri olmak üzere eklem ağrıları, sabah tutukluğu ve eklemlerde şişliklerdir.
Hastalığın seyri çok hızlı ve yıkıcı olabildiği gibi, yavaş ve yıllarca devam eden bir seyir de gösterebilir. En çok tutulan eklemler, elbileği ve el parmaklarındaki eklemler, dizler, dirsekler ve ayak tarak eklemleridir. Omuz, kalça, boynun 1. ve 2. omurlarındaki eklemler, çene eklemi, ve ayak bileği daha az oranda tutulabilir. Eklem tutulmaları vücudun iki yarısında eşit orandadır. Romatoid artritte, sırt, bel ve leğen kemiklerinin tutulması olağan değildir.
El parmaklarında küçük eklemlerin tutuluşuna bağlı, kuğu boynu şekil bozukluğu, düğme iliği şekil bozukluğu, Z şeklinde başparmak, el sırtında deve hörgücü manzarası ve el bileğinin içe veya dışa çarpılmaları görülebilir.
Ayak parmaklarındaki tutulumlara bağlı çekiç parmak, pençe parmak ve ayak tabanı çökmeleri görülebilir. Dizlerin tutulumu sonucunda, dizler şiş, çarpık ve diz üstü uyluk kaslarındaki erime nedeniyle dizlerin dik duramaması ve öne doğru meyilli duruşu gözlenebilir. Boyun tutulumu hastalığın ileri dönemlerinde görülür ve omuriliği etkileyebileceğinden önemlidir. Boyundan başa yayılan ağrılar görülebilir. Omuriliğin etkilenmesiyle, her iki kolda ve bacakta kas sertlikleri, duyu bozuklukları, mesane ve bağırsak bozuklukları gibi belirtiler ortaya çıkabilir.

Hastalığın tanısı nasıl konulur?
Bu hastalığın tanısı uzman doktorlar tarafından ve daha önceden belirlenmiş olan kriterler, laboratuar ve radyolojik bulgularla konulur.

Tedavisi nedir?
Hastalığın tedavisi ve takibi, tıp alanında birçok branşı birden ilgilendirmektedir. Başlangıçtan itibaren fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı, romatolog, fizyoterapist, rehabilitasyon hemşiresi, ortopedist, ortez ve protez teknisyeni, mesleki ve sosyal danışman ve hastalığın müzmin oluşu göz önünde bulundurarak, psikolog devreye girmelidir. İlaç tedavisinde amaç, hastalığın seyrini değiştirip, mümkün olduğunca hastalığın sessiz seyretmesini sağlamaya yöneliktir. Rehabilitasyon çalışmalarının amacı ise hastaya kaliteli ve bağımsız bir yaşam sağlamaktır.

Gidişat nedir?
Yapılan tüm tedavilere rağmen bu hastaların %50 kadarı 10 yılın sonunda yatağa veya tekerlekli sandalyeye bağımlı hale gelebilirler.

Nasıl önlenir?
Bu hastalığın kesin nedeni halen bilinmediği için, nasıl önlem alınması gerektiği konusunda fikir yürütmek zordur. Ancak, stresten uzak, temiz ve hijyenik ortamda yaşamak vazgeçilmezdir.

Juvenil romatoid artrit nedir?
Juvenil romatoid artrit, 16 yaşından önce başlayan eklemleri tutan vücudun yaygın hastalığıdır.

Sebebi nedir?
Yapılan sayısız araştırmaya rağmen, bu hastalığın sebebi kesin olarak bilinmemektedir. Stres, anormal bir bağışıklık sistemi, virüsler ve genetik yapı önemli bir rol oynamaktadır. Erişkin romatoid artrit ile bazı benzerlikleri olmakla birlikte, bazı farklılıklar göstermektedir. En önemli farklılıklarından biri, çocukta gelişiminin devam etmesinden kaynaklanır. Eklemlerdeki yangı ve büyüme kıkırdakların erken kapanması, bazı uzuvların kısa kalmasına yol açabilir.

Belirti ve bulguları nedir?
En sık görülen belirti ve bulgular; sabah tutukluğu, hareketsizlik sonrası eklemlerde katılaşma ve gece ağrısıdır. Küçük çocuklarda huzursuzluk, eklemleri korumaya yönelik duruş geliştirme ve yürümek istememe olağandır. Hastalığın başlangıcında yorgunluk, hafif ateş, iştahsızlık, kilo kaybı, yaşından küçük davranış şeklinde psikolojik gerileme görülebilir. En çok tutulan eklemler, diz, kalça, ayak bileği, el ve el bileği eklemleridir. En çok sakat bırakan, kalça eklemi tutulumudur. Göz, karaciğer, dalak, böbrekler, kalp, akciğer ve sinir sistemi gibi diğer organ tutulumları da bu hastalıkta görülmektedir.
Bu hastalığın faal döneminde, büyüme ve gelişme geri kalabilir. Diz ve kalça eklemindeki tutulumlara bağlı bacak uzunluk farklılıkları gelişebilir.

Tedavisi nedir?
Tedavi yine rehabilitasyon ekibi tarafından yapılmaktadır. Bu hastalarda tedavinin amacı, ağrının kontrolü, eklem hareket yeteneğinin ve işlevlerinin korunması veya kazanılması, iltihabın etkilerini en aza indirmek ve normal büyüme ve gelişmeyi sağlamaktır.

Ankilozan spondilit nedir?
Ankilozan spondilit, öncelikle leğen kemiği eklemini ve omurgayı tutan, eklem dışı organ tutuluşuna da yol açan, müzmin, yaygın ve iltihabi bir hastalıktır.

Sebebi nedir?
Ankilozan spondilitin de sebebi tam olarak bilinmemektedir. Ancak, genetik bir yatkınlık ve üzerine eklenmiş çevresel faktörlerin etkisiyle geliştiği konusunda görüş birliği vardır. Bu hastalığın genetik özelliği olan HLA B27’nin hastalıkta önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Erkeklerde kadınlara göre 2.5-3 kat daha sık olan bu hastalık daha çok 17-37 yaş arasında görülmektedir.

Belirti ve bulguları nedir?
Ağrı şikayeti daha çok belin aşağısında, basen üzerinde hissedilir ve ağrı uyluğun önünden ve arkasından dize kadar yayılır. Özellikle sabahları ve uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra belde tutukluk, belirgin bir özelliktir. Bel ve sırt tutukluğu, sıcak bir duş veya hareket sonrası rahatlar. Zamanla hastalık, belden, sırta, göğüs kafesine ve boyuna doğru ilerler. Eklem hareketleri bel ve sırtta azalır. Hasta sağa ve sola dönmek için gövdesinden yararlanarak hareket eder. Göğüs kafesi tutulduğunda, nefes alma ve verme esnasında, göğüs kafesi tam olarak açılamadığından akciğer işlevleri bozulur. Bazen hastalık kalça ve omuz eklemlerinden başlar. Kalça tutuluşu, diğer eklem tutuluşlarına göre daha fazla sakat bırakıcıdır ve erken yaşta kalça protezi gerektirebilir. Yıllar geçtikçe, tüm omurga hareketleri giderek kısıtlanır ve vücut katılaşarak, normal duruşunu kaybeder. Sırtta kamburluk artar, göğüs ön duvarı düzleşir, karın öne doğru çıkar ve karın solunumu artar. Kalça ve dizler öne doğru bükülür. Boyun öne doğru uzanır. Boyun hareketleri her yönde doğru kısıtlanır ve yürürken önünü görememe problemi ortaya çıkar. Sırtta kamburluk oluştuğu ve boyun önde durduğu için, bu hastalar sırt üstü yatamazlar. Bu hastalıkta, göz, kalp, akciğer, mide ve bağırsak, sinir sistemi tutulumu gibi diğer organ bozuklukları da görülebilir.

Teşhis nasıl konulur?
Teşhis çoğu zaman fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı veya romatolog tarafından belirli tanı kriterlerine göre konulur.

Tedavisi nedir?
Tedavide hasta eğitimi ilk sırayı almaktadır. Yapılan tedaviler yine birçok branşı birden ilgilendirdiğinden tedavi rehabilitasyon ekibi tarafından yapılmalıdır. İlaç tedavisi, fizik tedavi ve rehabilitasyon çalışmaları, gerekirse ameliyatlar, ortez ve protez uygulamaları ve takip, ekip tarafından kararlaştırılır.
Tüm gayretler, hastanın işlev bozukluğunu önlemek, bozulmuş işlevi tamir etmek ve kalan işlevi sürdürmeye yönelik olmalıdır. Bu hastalık müzmin, ilerleyici olduğundan hastaların sosyal faaliyetleri ve iş güçleri kısıtlanır. Bu dönemde mesleki rehabilitasyon çalışmalarının önemi büyüktür. Bu hastalara, bulundukları fiziksel duruma göre meslek edindirme, ekonomik özgürlüklerine kavuşturma ve tekrar sosyal hayatlarına geri döndürmeye yönelik çalışmalar yapılmalıdır.